Użytkowanie wieczyste gruntów może zostać przekształcone w prawo własności, które jest korzystniejszym rozwiązaniem dla posiadacza gruntu. Od 2018 roku przekształcenia można dokonać na dwa sposoby.
Użytkowanie wieczyste jest ograniczonym prawem rzeczowym, a więc nie jest tak silne, w rozumieniu prawa, jak prawo własności. Grunty mogą być oddawane w użytkowanie wieczyste zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym. Jednakże muszą to być grunty stanowiące własność Skarbu Państwa i położone w granicach administracyjnych miast oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami (lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta), a także grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków.
Samodzielnego rozwiązania prawnego w sprawie przekształcenia użytkowania wieczystego w prawo własności doczekały się grunty zabudowane na cele mieszkaniowe. Ustawa z dnia 20.07.2018 dokonuje przekształcenia prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów z dniem 1.01.2019 r. Jako grunty zabudowane na cele mieszkaniowe należy rozumieć nieruchomości zabudowane wyłącznie budynkami: mieszkalnymi jednorodzinnymi; mieszkalnymi wielorodzinnymi, w których co najmniej połowę liczby lokali stanowią lokale mieszkalne; albo powyższymi wraz z budynkami gospodarczymi, garażami, innymi obiektami budowlanymi lub urządzeniami budowlanymi, umożliwiającymi prawidłowe i racjonalne korzystanie z budynków mieszkalnych.
Ustawa dokonuje przekształcenia z mocy samego prawa, nie trzeba składać w tym celu specjalnego wniosku. Zaświadczenia o przekształceniu powinny były zostać wydane w terminie roku od dnia przekształcenia z urzędu, a więc były użytkownik wieczysty powinien otrzymać zaświadczenie bez wcześniejszego zgłaszania wniosku. Możliwe było również wcześniejsze otrzymanie zaświadczenia – wówczas konieczne było złożenie wniosku.
Innym aktem prawnym regulującym tę możliwość jest ustawa z dnia 29.07.2005 o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Na jej podstawie możliwe jest dokonanie przekształcenia w trybie wnioskowym.
Zainteresowany użytkownik wieczysty składa wniosek do starosty wykonującego zadania z zakresu administracji rządowej – w przypadku, gdy właścicielem nieruchomości jest Skarb Państwa albo wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zarządu powiatu albo zarządu województwa – w przypadku nieruchomości, stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego. Użytkownikiem musi być na przykład osoba fizyczna będąca w dniu 13 października 2005 r. użytkownikiem wieczystym nieruchomości zabudowanych na cele mieszkaniowe lub zabudowanych garażami albo przeznaczonych pod zabudowę na cele mieszkaniowe lub pod zabudowę garażami oraz nieruchomości rolnych.
Decyzję o przekształceniu wydaje organ, do którego składa się wniosek. Ustala on również tak zwaną opłatę przekształceniową. Możliwe jest rozłożenie opłaty na raty na okres od 10 do 20 lat, chyba że wnioskodawca wniesie o krótszy okres. W przypadku, między innymi, osób, które użytkowanie wieczyste uzyskały w zamian za wywłaszczenie lub przejęcie nieruchomości gruntowej na rzecz Skarbu Państwa na podstawie innych tytułów, przed dniem 5 grudnia 1990 r., przekształcenie może być dokonane nieodpłatnie.
Informację o ustanowionym użytkowaniu wieczystym gruntu można odnaleźć w dziale I-Sp księgi wieczystej, prowadzonej dla danej nieruchomości, które najprościej odnaleźć poprzez wyszukiwarkę ksiąg wieczystych dostępną w portalu Elektroniczne Księgi Wieczyste. W przypadku przekształcenia, dział I-Sp będzie pusty, a informacje o nowym właścicielu nieruchomości pojawią się w dziale II księgi. Dane dotyczące wcześniejszego użytkowania wieczystego będą wciąż dostępne w odpisie pełnym księgi wieczystej, który zawiera informacje o wpisach archiwalnych.
